Trafo Nedir? Trafo Ne İşe Yarar?
Trafo nedir kısaca tanımlayarak başlayalım yazımıza. Trafonun tam adı transformatördür. Elektrik enerjisinin niceliklerini dönüştürmeye yarar. Elektriksel bir devre elemanına verilen isimdir aynı zamanda. İngilizce bir terim olan “transformer” kelimesinden günümüze trafo olarak evrilmiştir. Transformer kelimesinin Türkçe anlamı “dönüştürücü”dür. İsminden de anlaşılacağı üzere trafolar elektrik enerjisinin niceliklerini istenilen değere dönüştürmeye yarar. Trafolar gerilim seviyesini frekans değiştirmeden manyetik indüksiyon yolu ile dönüştürmek için kullanılan devre elemanlarıdır. Hareketli bir parçası bulunmaz; bir çeşit elektrik makinesidir diyebiliriz.
Transformatör Ne İşe Yarar?
Trafo ne işe yarar sorusunun yanıtı ile devam edelim. Trafolar genellikle enerji iletiminde ve dağıtımından kullanılan makinalardır. Elektrik enerjisinin santrallerden kullanım alanına iletimi esnasında hatlarda güç kaybının yanı sıra gerilim düşüşleri de görülebilir. Bu durumu en aza indirebilmek için gücün sabit tutulması ancak gerilimin yükseltilmesi gerekir. Yani bu durum aslında akımın düşürülmesi anlamına gelir. Akımın düşürülmesiyle hatlarda kullanılan iletkenlerin kesitleri de küçülmüş olur. Bu küçülme sayesinde kayıplar azalır ve iletken maliyeti de otomatik olarak düşmüş olur. Trafonun kullanım amaçlarından biri voltaj ya da akımı indirmek ya da yükseltmek içindir.
Trafo Çalışma Prensibi Nedir?
Trafolar ince ve silisli saclardan oluşan kapalı bir manyetik gövdeye sahiptir. Bu manyetik gövdenin üzerine sarılan yalıtılmış iletken sargılardan meydana gelir. Trafolarda iki saygı vardır; birincil saygı ve ikincil sargıdır. Bu sargıların bir diğer adı primer ve sekonderdir. Primer ile sekonder sargıların elektriksel bir bağlantısı mevcut değildir. Trafolar halk arasında bilinenin tam tersine elektrik enerjisi üretmezler ya da aynı şekilde elektrik enerjisinin tüketimi de söz konusu değildir. İdeal bir trafo, elektrik enerjisini bir kayıp olmaksızın ikincil sargısına taşıyabilme kapasitesine sahip olmalıdır. Ancak kimi zaman sargı iletkenlerinin elektriğe olan direncinden sebep küçük bir miktar güç trafo içerisinde kaybedilebilir. Ancak sözüne ettiğimiz gibi burada amaç tüm bu kayıpları en aza indirgemektir.
Trafo Çeşitleri Nelerdir?
Trafo çeşitleri, kullanım alanlarına bağlı olarak değişir. Birçok çeşit trafo vardır. Trafo çeşitlerinden en sık kullanılanlarından birkaçı; kuru tip ve yağlı tip trafolar, akım trafoları, izolasyon trafoları, oto-trafolar, iç ihtiyaç gerilim trafoları. Daha çok çeşitte trafo tipi mevcuttur.
• Kuru tip ve yağlı tip trafolar
Kuru tip trafolarda yalıtım hava ile sağlanır. Hava iyi bir yalıtkan olmasına rağmen bazı koşullarda elektrik akımına olan direnci çok yüksek olmayabilir. Kuru tip trafolarda yalıtımın yeterli olması ve daha iyi olması için sargılar arasındaki mesafe attırılır. Mesafe arttıkça maliyet de doğru oranda artacaktır. Bu gibi durumlarda yalıtkan olarak hava yerine yağ tercih edilebilir. Yağlı tip trafolar, kuru tip trafoların aksine atmosfere kapalıdır ve sargıların konumu yağın içindedir. Yağ, iyi bir yalıtkandır ve trafonun içerisinde ark oluşma ihtimalini en aza indirger. Böylece saygıların uzak konumlanmasına gerek kalmaz ve dolaylı olarak maliyet düşer. Yağlı tip trafoların en büyük dezavantajlarından biri yanabilir olmasıdır. Ayrıca patlama riski de taşır. Trafo patlamaları genellikle bu sebepten kaynaklanabilir.
• Akım trafoları
Akım trafoları daha çok enerji kullanımının ölçümünde ve devre koruma sistemlerinde sıkça kullanılır. Akım trafoları, akım dönüştürme oranı ile bilinirler. Devre üzerinde akan bir akımın ölçümlenmesi isteniyorsa akım trafoları kullanılır. Cihaz, okuduğu akım ile dönüştürme oranını çarpar ve böylece devre üzerinden akan akım hesabı yapılır.
• İzolasyon trafoları
İzolasyon trafolarında herhangi bir dönüşüm oranı bulunmaz. İzolasyon trafosunun amacı elektrik devresinin iletken kullanmaya gerek olmadan bağlantısını sağlamaktır bu sayede trafonun bir bölümünde arıza durumu söz konusu olursa, devrenin diğer tarafı izole edilmiş olur. Burada amaç kısa devre akımlarının devrenin diğer tarafına etki etmemesidir.
• Oto-trafolar
Trafo çeşitlerinden sık kullanılanlarından biri oto trafolardır. Oto trafolar, primer ve sekonder gerilimlerin aynı sargı üzerinde bulunduğu trafo tiplerindendir. Tek sargılı bir yapıya sahiptirler ve kullanılan malzemeden tasarruf sağlarlar. Oto-trafolarda birtakım kısa devre akımları görülebilir.
• İç ihtiyaç gerilim trafoları
Bu tip trafolar genellikle elektrik dağıtım merkezlerinde kullanılır. Bu merkezlerin içerisinde dağıtım trafosu bulunmaz bu nedenle iç ihtiyaç gerilim trafosuna gereksinim duyarlar. İç ihtiyaç gerilim trafosunun amacı dağıtım merkezi içerisinden ihtiyaç duyulan elektrik enerjisini karşılamaktır.