Statik Elektrik Nedir? Nasıl Oluşur?
Statik elektrik ne demek anlatmadan önce, daha önce dikkatinizi çeken ya da belki de hiç fark etmediğiniz birkaç örneklendirme ile başlayalım yazımıza. Uçakları düşünün. Yüksek hızlara ulaşabilen yolcu ve yük taşıyan dev uçaklar. Gökyüzünün millerce ötesinden bile sesi duyulabilen, kimi zaman geçtiği yerde iz bırakan devasa uçaklar… Hiç dikkat ettiniz mi uçakların kanatlarına? Bu büyük uçakların kanatları sivri bir şekille sahiptir. Gökyüzünden yeryüzüne inelim; tankerler mesela… Tankerlerde bulunan topraklama zinciri neden vardır sizce? Günlük hayatta statik elektrik örnekleriyle devam edelim; yıldırım düşmesi, şimşek çakması, saçımızı taradığımız tarağın başka cisimleri kendine doğru çekmesi, arabadan indiğimizde kapı kolunu tuttuğumuz zaman çarpılmamız, yün kazağımızı üzerimizden çıkartırken oluşan kıvılcımlar ya da saçlarımızın havaya kalkması ve benzeri gibi… İşte aslında tüm bu soruların yanıtları bugünkü yazı konumuz; statik elektrik. Gelin önce statik elektrik nedir kısaca bahsedelim.
Statik elektrik nedir, kısaca…
Statik elektrik tanımını şu şekilde yapabiliriz; statik elektrik bir madde ya da nesnenin pozitif ya da negatif yüke sahip olmasına verilen isimdir. Doğada hali hazırda bulunabildiği gibi bazı etkileşimler sonucu da oluşabilir. Metaller üzerinde statik elektrik sıkça görülür, genelde de anlık bir durumdur. Ancak yalıtkanlar üzerinde oluşan statik elektrikler uzun süre kalıcı olabilirler. Yüklerin birbiriyle etkileşimi sonucu ortaya çıkan statik elektriğin bir başka bilinen ismi elektrostatik kuvvettir. Statik elektrik nasıl oluşur sorusunun yanıtı ile devam edelim. Statik elektrik farklı ya da aynı, iletken veya yalıtkan iki maddenin birbiri ile temas edip sonra ayrılmasıyla oluşur. Kimi zaman sürtünme işlemiyle de statik elektrik oluşabilir, yukarıda örneğini verdiğimiz yün kazak gibi. Statik yükün voltajı çok fazladır ancak akımı da tam tersi bir o kadar zayıftır. Özetle statik elektrik üç ana sebepten dolayı meydana gelir; indüksiyon, sürtünme ve ayrışma. Statik elektriği etkileyen başlıca unsurlar madde cinsi, nem, sıcaklık değişimi ve akü etkisi olabilir.
Statik elektrik nasıl önlenir?
Statik elektriğin gidermek için birden fazla seçenek vardır. Eğer madde pozitif yüklüyse bunu nötr bir hale getirebilmek için yüzeye elektron gönderilir. Negatif yüklü maddelerde ise maddenin yüzeyinden elektronlar çıkarılır ve nötrleşme sağlanır. Statik elektriğin ortadan kalkması için en etkili yollardan biri de topraklamadır. Topraklama hattı ile araçlarda biriken statik elektrik toprağa aktarılır böylece patlama riski de önlenmiş olur. Yanı sıra paratoner tesisatı ile de statik elektrik önlenebilir. Yüksek binalarda ya da metal miktarı fazla olan yapılarda statik elektriği önlemek için paratoner tesisatı kurulabilir. Paratoner, yıldırımı toprağa aktarıp tehlikeli olmasını önleyen bir sisteme verilen isimdir. Bir başka yöntem ise anti statik malzemelerin kullanımıdır. Statik elektriğin oluşumunu önlemek için anti statik adı verilen malzeme kullanılabilir. Bu malzemeler genellikle karbon içeren plastik malzemelerdir. Anti statik paspas, anti statik eldiven ya da anti statik elbise gibi önlemlerle çalışma alanlarında statik elektriğin zararları önlenebilir.
Statik elektriğin zararları
Statik elektriğin zararları ile devam edelim. Statik elektrik aslında zararsız gibi görünen bir elektrik yükü olarak bilinir ancak temelinde büyük zararlara sahiptir. Statik elektrik insan vücudunda bir takım olumsuz durumlara yol açabilir. Örneğin gerginlik, huzursuzluk, asabiyet ya da sinirli olma hali görülebilir. Kullandığımız elektronik cihazlar da statik elektrik yükünden etkilenebilirler; birçok elektronik cihaz bu statik yük neticesinde bozulabilir. Statik elektriğin zararları diye baktığımızda görüyoruz ki aslında en tehlikeli olanı patlayıcı ortamlar üzerindeki etkileridir. Havada bulunan patlayıcı gaz ya da yakıt buharı, statik elektrik patlama riskini oluşturur. Benzin istasyonlarında da zaman zaman patlamalar görülebilir. Bu patlamaların nedenlerinden biri araçlara yakıt dolumu yapıldığı esnada oluşan statik elektriktir.